पर्वत- पाँच दशकअघि स्थानीय कृषक बलबहादुर अर्मजा र बलबहादुर खत्रीले बाँसखर्कमा सुन्तलाखेतीको जग हाल्दा छिमेकीहरूले शंका व्यक्त गर्दै बिरुवा उखेलेर फालिदिएका थिए। तर आज बाँसखर्क सुन्तलाखेतीको एउटा सफल नमुना बनेको छ, जसले गाउँलाई आत्मनिर्भर बनाउन मात्र होइन, समृद्धिको दिशामा अघि बढाएको छ।
सुन्तलाखेती: बुबाको पेन्सन बनेको आम्दानी
खत्रीका छोरा नरबहादुर भन्छन्, “बुबाले रोपेको सुन्तला उखेलेर फालिएको थियो, तर पछि पुनः रोपिएको बिरुवा अहिले पनि फल दिइरहेको छ। बुबाको पेन्सनजस्तै आम्दानी हामीले पाइरहेका छौँ।” उनी र उनका भाइले मात्र वार्षिक १० देखि १३ लाख रुपैयाँसम्मको सुन्तला बिक्री गर्छन्।
बलबहादुर अर्मजाका छोरा हेमबहादुरले सुन्तलाखेतीबाट छोराछोरीको शिक्षादेखि पोखरामा घर किनेसम्मका उपलब्धि हासिल गरेको बताए। “भाइले यसपालि ३० लाखको सुन्तला बेचे, मेरो बगैँचामा उति नै सुन्तला टिप्न बाँकी छ,” उनले भने।
गाउँभरि सुन्तलाखेतीको विस्तार
बाँसखर्कका दुई सयभन्दा बढी घरपरिवारले सुन्तलाखेतीलाई मुख्य पेशा बनाएका छन्। यहाँको एक हजार पाँच सय रोपनी क्षेत्रफलमा ५१ हजार भन्दा बढी सुन्तलाका बोटहरू छन्। बाँसखर्कको सुन्तलाले गत वर्ष ११ करोडको आम्दानी गरेपछि यस वर्ष १८ करोड ४४ लाख रुपैयाँको कारोबार भएको अनुमान गरिएको छ।
स्थानीय किसान शान्तबहादुर छिन्तेलले सुन्तलाखेतीले परम्परागत खेतीलाई विस्थापन गर्दै आत्मनिर्भर बनाएको बताए। “पहिले मकै र कोदोले छ महिना खान पुग्दैनथ्यो, तर अहिले सुन्तलाले राम्रो आम्दानी दिंदैछ,” उनले भने।
रोजगारी सिर्जना गर्दै सुन्तलाखेती
कुनै समय रोजगारीको खोजीमा विदेशिएका धेरै युवा अहिले गाउँमै सुन्तलाखेती गरेर आत्मनिर्भर बनेका छन्। कतारमा १८ वर्ष बिताएर फर्किएका जीवन न्यौपाने अहिले वार्षिक १५ लाखसम्मको सुन्तला बिक्री गर्छन्। “विदेश जानु परेन, छोराछोरीलाई राम्रो विद्यालयमा पढाउन पाएको छु,” उनले भने।
त्यस्तै, ३८ वर्षीय राजन केसीले ३८ रोपनीमा १,२०० सुन्तलाका बोट लगाएका छन्। उनको बगैँचाले मात्रै ३५ लाख बराबरको उत्पादन दिने अनुमान गरिएको छ। “बुबाबाजेले थाल्नुभएको खेती निरन्तरता दिएकाले रोजगारी खोज्न जानु परेन,” उनले भने।
बाँसखर्कको सुन्तला: ‘ब्रान्ड’ को पहिचान
स्वादिलो र रसिलो भएकाले बाँसखर्कको सुन्तला काठमाडौं, पोखरा, बुटवललगायत बजारहरूमा ‘ब्रान्ड’ बनेको व्यापारीहरूले बताएका छन्। कृषि मन्त्रालयका सचिव वासुदेव रेग्मीका अनुसार हिमालतर्फ फर्किएको भिरालो भूगोल, अनुकूल हावापानी र कालो माटोका कारण यहाँको सुन्तला अन्य क्षेत्रको तुलनामा अब्बल मानिन्छ।
चुनौतीहरू र समाधानका प्रयास
यद्यपि, बाँसखर्कका किसानहरूले विभिन्न समस्यासँग जुध्नुपरेको छ। मुख्य समस्या भनेकै असजिलो सडक, सिँचाइको अभाव, विद्युत् आपूर्तिको अस्थिरता, र बगैँचामा देखिने कीट प्रकोप हुन्।
स्थानीय सरकारका अनुसार, इनफ्रास्ट्रक्चर सुधारका लागि योजनाहरू अगाडि बढाइँदैछ। मुख्यमन्त्री सुरेन्द्र पाण्डेले सुन्तलाखेती प्रवर्द्धनका लागि बजेट विनियोजन गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन्। साथै, कृषिमन्त्री पद्मा जिसी श्रेष्ठले ‘पहाडी काष्ठफल विकास परियोजना (नाफा)’ अन्तर्गत कृषकहरूलाई अनुदान दिने योजना सुनाएकी छिन्।
