काठमाडौँको सांस्कृतिक र परम्परागत गतिविधिहरूमध्ये एक, चङ्गा उडाउनु, समयसँगै हराउँदै गएको छ। दसैँ पर्वको आगमनसँगै केही वर्षअघिसम्म काठमाडौँको आकाश रंगीचंगी चङ्गाले भरिएको देखिन्थ्यो। तर, पछिल्लो समय यो दृश्य निकै कम भएको छ। यो परिवर्तनका पछाडि विभिन्न कारणहरू छन्, जसले गर्दा काठमाडौँको आकाशमा चङ्गाको संख्या घट्दै गएको देखिन्छ।

प्रविधिको प्रभाव
आधुनिक प्रविधिको विकासले बालबालिका र युवा पुस्ताको ध्यानलाई अन्यत्र मोडेको छ। जहाँ पहिल्यै खेलकुद र चङ्गा उडाउनु बालबालिकाको प्रमुख मनोरञ्जनको साधन थियो, आजकल मोबाइल फोन, कम्प्युटर खेल, र इन्टरनेटको पहुँचले तिनीहरूलाई घरमै सीमित गरेको छ। यसले चङ्गा उडाउने चलनलाई कम गरेको छ।

घरको सिमित स्थान
काठमाडौँ उपत्यकामा बढ्दो शहरीकरणका कारण खुलेका ठाउँहरू क्रमशः घट्दै गएका छन्। घरको छत वा मैदानमा चङ्गा उडाउन चाहने मानिसहरूलाई स्थानको कमीले समस्या परेको छ। विशेषगरी, साना घरहरू र अपार्टमेन्टको संख्या बढेसँगै खुला ठाउँको अभावले पनि यो परम्परागत खेलप्रतिको चासो घटेको छ।

आर्थिक र समयको प्रभाव
काठमाडौँको तीव्र जीवनशैली र व्यस्त दैनिकीले पनि मानिसहरूलाई मनोरञ्जनका लागि समय निकाल्न कठिन बनाएको छ। बालबालिकादेखि वयस्कसम्म सबैले आफ्नो अध्ययन, काम, र अन्य जिम्मेवारीमा बढी ध्यान दिन थालेपछि चङ्गा उडाउन समय निकाल्न गाह्रो भएको छ। साथै, आर्थिक कारणले पनि धेरै परिवारले चङ्गाको खर्चलाई प्राथमिकतामा राख्दैनन्।

संस्कृतिको संरक्षणमा चुनौती
चङ्गा उडाउनु नेपाली संस्कृतिको अभिन्न अंग हो, विशेष गरी दसैँका बेला। तर, यो परम्परा घट्दै जानुका पछाडि परिवारमा सांस्कृतिक र परम्परागत मूल्यहरूलाई कम महत्व दिनु पनि हो। पुराना पुस्ताले चङ्गा उडाउन सिकाए पनि नयाँ पुस्ताले यसलाई निरन्तरता दिन चासो नदिँदा यो परम्परा लोप हुने खतरा बढेको छ।

चङ्गा उडाउने प्रवृत्तिलाई पुनर्जीवित गर्नका लागि प्रयासहरू
चङ्गा उडाउने चलनलाई जोगाउनका लागि विभिन्न संघसंस्था र स्थानीय समुदायहरूले विभिन्न कार्यक्रमहरू र प्रतियोगिताहरू आयोजना गर्ने प्रयास गर्दै आएका छन्। यस्ता कार्यक्रमले केही मात्रामा चङ्गा उडाउन पुनः जागरुकता ल्याएको भए पनि ठूला स्तरमा यसले पुनर्जीवन पाउन अझै चुनौतीपूर्ण छ।

अन्ततः, काठमाडौँको आकाशमा चङ्गा उडाउने चलन घट्दै जानु केवल प्रविधि, समय, र ठाउँको अभावका कारण मात्र नभई हाम्रो सांस्कृतिक धरोहरलाई जोगाउन नसकेको पनि देखाउँछ। यो परम्परा हराउन नदिन स्थानीय तह, परिवार, र समाजले संयोजन गरेर सांस्कृतिक सम्पदाहरूको संरक्षणमा ध्यान दिन जरुरी देखिन्छ।